بگـذار تا بگریـیـم چون ابر در بهــاران
کز سنـگ نـاله خیـزد روز وداع یـاران
هر کو شراب فـرقت روزی چشیـده باشد
داند که سخت باشـد قطع امیـدواران
با ساربان بگویید احــوال آب چشمـم
تا بر شتر نبندد محمل بـه روز بــاران
بگذاشتند ما را در دیـده آب حســرت
گریـان چـو در قیــامت چشــم گناهکــاران
ای صبـح شب نشینان جانم به طاقت آمد
از بس که دیر ماندی چون شام روزه داران
چندین که برشمردم از ماجرای عشقت
انــدوه دل نـگفتــم الـا یک از هـــزاران
سعدی به روزگاران مهری نشسته در دل
بیـرون نمیتــوان کـرد الا به روزگــاران
چندت کنم حکایت شـرح ایــن قدر کفـایت
باقی نمیتوان گفت الا به غمگساران
سلـسـله مــوی دوســت حلـــقــه دام بــلـاست
هر که در این حلقه نیست فارغ از این ماجراست
گــر بزننـــدم بـــه تیـــغ در نــــظرش بــــیدریــغ
دیـدن او یـک نظر صــد چــو منش خونــبهــاست
گــر بــرود جـــان مـــا در طلــب وصـــل دوســت
حیف نباشد که دوست دوستتر از جان ماست
دعــوی عشـــاق را شــــرع نــخـــواهــد بیــــان
گــونــــه زردش دلیـــل نـــالــه زارش گـــواسـت
مــایــه پرهیـــزگـــار قـــوت صبــرســـت و عقــل
عقل گـرفتـــار عـشـق صبـــر زبـــون هـــواسـت
دلشـــدهٔ پـــای بنــــد گــــردن جـــان در کـمنــد
زهـرهٔ گفـتــار نه کایـن چـه سبب وان چـراست
مـــالــک مـــلـک وجـــود حـــاکـــم رد و قـبـــول
هر چــه کند جور نیسـت ور تو بنــالی جفاست
تیــــغ بــرآر از نیـــام زهــــر بــرافکن بــه جـــام
کـــز قبـــل مـــا قبــول وز طــرف مـــا رضـاست
گــر بنــوازی به لــطف ور بــگــدازی بـــه قهـــر
حکــم تــو بــر مــن روان زجــر تو بر من رواست
هــر کــه بـــه جـــور رقیب یـا به جفـــای حبیب
عهـــد فرامــش کنـــد مـــدعــی بـیوفــاسـت
سعدی از اخلاق دوست هر چه برآید نکـوست
گـو همـه دشنام گو کـز لب شیــرین دعــاست
بــاد آمــد و بــوی عنـبـــر آورد بــادام شــکوفه بر ســـر آورد
شــاخ گـل از اضطــراب بلبـل بــا آن همــه خـار ســر درآورد
تــا پـای مبـــارکش ببــوســم قــاصـد کــه پیــام دلـبـــر آورد
ما نـامـه بدو سـپــرده بـودیـم او نـــافــه مشــک اذفـــر آورد
هـرگـز نشنیــدهام کـه بــادی بتـوی گلـی از تو خوشتر آورد
کــس مثـل تو خوبـروی فرزند نشنیـد کــه هیــچ مــادر آورد
بیچاره کســی کـه در فراقـت روزی بـــه نمــــاز دیــــگر آورد
سعدی دل روشنت صدف وار هر قطــره که خورد گوهر آورد
شیــرینـی دختــران طبــعـت شــور از مـتـمیـــزان بــــرآورد
شاید که کند به زنـده در گور در عهـد تو هر که دختــر آورد
یـک روز بــه شیــدایی در زلــف تو آویـزم
زان دو لـب شیرینـت صــد شور بــرانگیزم
گر قـصد جفـا داری اینک من و اینـک سـر
ور راه وفــا داری جــان در قـدمـــت ریــزم
بس توبه و پرهیزم کز عشق تو باطل شد
من بعـد بــدان شــرطم کز تــوبه بپرهیـزم
سیــم دل مسکینـم در خاک درت گم شد
خاک سـر هر کویـی بـی فایــده میبیــزم
در شهر به رسوایی دشمـن به دفـم بـرزد
تــا بــر دف عشــق آمـــد تیــر نـظـر تیــزم
مجنــون رخ لیـلـی چـون قیس بنـی عـامر
فرهــاد لب شیریـن چـون خسـرو پــرویـزم
گفتی به غمم بنشین یا از سر جان برخیز
فـرمــان برمــت جانــا بنـشینـم و بــرخیـزم
گــر بی تو بــود جنــت بــر کنـگـره ننشینم
ور بــا تــو بـــود دوزخ در سـلـسـلـه آویــزم
با یــاد تو گر سـعـدی در شعر نمیگنـجــد
چون دوسـت یگـانـه شد با غیــر نیـامیــزم
شب عاشقان بی دل چه شبی دراز باشد
تو بـیـا کــز اول شــب در صبــح بـاز بـاشد
عجبست اگر توانم که سفر کنم ز دستت
به کجــا رود کبــوتر کــه اسیـر بــاز باشد
ز محبتت نخواهم که نظـر کنـم بـه رویت
که محـب صـادق آنـسـت کـه پاکبــاز باشد
به کرشــمه عنــایت نگــهی به سوی ما کن
که دعـای دردمنـــدان ز ســـر نیــــاز بـاشد
سخنی که نیست طاقت که ز خویشتن بپوشم
به کـدام دوســت گویم کــه محل راز باشد
چه نماز باشد آن را که تو در خیال باشی
تو صنــم نمیگــذاری کـه مــرا نمــاز باشد
نه چنین حساب کردم چو تو دوست میگرفتم
که ثنـا و حمــد گوییـم و جفـا و ناز باشد
دگرش چو بازبینی غم دل مگوی سعــدی
که شب وصـال کوتاه و سخـن دراز باشد
قدمی کـه بـرگرفتی به وفـا و عـهد یاران
اگــر از بـلا بتـرسـی قـدم مجــاز باشد
همـه عمـر برندارم سـر از ایـن خمـار مستی
کـه هنـوز مـن نبـودم کـه تو در دلم نشستی
تـو نـه مثل آفتــابی کـه حضـور و غیبـت افـتـد
دگـران رونـد و آینــد و تو همچنـان که هستی
چـه حکـایت از فراقـت کــه نداشـتم ولیــکن
تـو چــو روی بـاز کردی در مــاجــرا ببسـتـی
نظـری به دوسـتان کن که هـزار بــار از آن بــه
کـه تحیــتی نویسـی و هـدیـتـی فــرسـتـی
دل دردمـنـد مــا را کـه اسیــر تـوســت یــارا
بـه وصـال مرهمـی نـه چـو به انتظـار خسـتی
نـه عجب که قلب دشمن شکنی به روز هیجا
تـو کـه قلب دوسـتان را به مفـارقت شکستی
بـرو ای فقـیه دانــا بــه خــدای بـخـش ما را
تو و زهـد و پارسایی من و عاشقـی و مستی
دل هوشمند بایــد کــه بـه دلــبری سـپاری
که چو قبله ایت باشد به از آن که خود پرستی
چو زمام بخت و دولت نه به دست جهد باشـد
چــه کنـنـد اگــر زبــونی نـکننـد و زیـردسـتی
گـلـه از فــراق یـــاران و جـفـــای روزگــاران
نه طریق توست سعدی کم خویش گیر و رستی
ز حــد گذشـت جـدایی میــان ما ای دوست
بیـــا بیــــا کــه غـــلام تـــوام بیـــا ای دوست
اگــر جهـان همـه دشمـن شــود ز دامـن تو
به تیغ مرگ شود دست من رها ای دوست
ســرم فـدای قفـای مـلامتسـت چــه بــاک
گـرم بـود سخن دشـمن از قفـا ای دوست
بـه نـاز اگــر بخرامــی جهــان خـراب کـنی
به خون خسته اگر تشنهای هلا ای دوست
چنـان بـه داغ تو باشم که گـر اجل بـرسد
به شرعم از تو ستانند خونبها ای دوست
وفــای عهــد نـگـه دار و از جـفــا بـگـذر
به حـق آن کـه نیم یـار بیوفا ای دوست
هزار ســال پس از مـرگ مـن چـو بـازآیی
ز خـاک نعره برآرم کـه مرحبـا ای دوسـت
غم تو دست برآورد و خون چشمم ریخت
مــکن که دست برآرم به ربـنا ای دوست
اگـــر به خــوردن خــون آمدی هــلا برخیز
و گــر به بــردن دل آمـدی بیـا ای دوست
بسـاز بــا مــن رنــجور نــاتــوان ای یـــار
ببخش بر من مسکین بینوا ای دوست
حدیث سعدی اگر نشنوی چه چـاره کند
به دشمـنان نتوان گفت ماجرا ای دوست
مبــارکتـــر شــب و خرمــتــرین روز
بـه استـقـبـالــم آمـــد بخــت پیــروز
دهـلــزن گــو دو نوبــت زن بشــــارت
که دوشـم قــدر بـــود امــروز نــوروز
مهــست ایـــن یــا مــلـک یـا آدمیزاد
پــــری یـــا آفتــــاب عــالــم افــروز
نـدانـسـتـــی کـه ضـــدان در کمینند
نکــو کـــردی عــلی رغــم بــدآمــوز
مرا با دوسـت ای دشمن وصالست
تو را گـر دل نخـواهـد دیـــده بــردوز
شبـــان دانــم کـــه از درد جــدایی
نیـــاســـودم ز فریـاد جــهان ســوز
گر آن شبهای باوحشت نمیبود
نمیدانـست سعـدی قدر این روز
شیخ مشرف الدین بن مصلح الدین بن عبدالله، سعدی شیرازی شاعر بزرگ قرن هفتم:
فــرهاد را چــو بـر رخ شیــرین نــظر فتــاد دودش بــه ســر درآمــد و از پــای در فتاد
مجنون ز جام طلعت لیلی چو مست شد فــارغ ز مــادر و پدر و سیـم و زر فتــاد
رامیـــن چو اختیار غم عشق ویـــس کـرد یــک بـــارگـی جـــدا ز کـــلاه و کــمـر فتــاد
وامق چو کارش از غم عذرا به جان رسید کــارش مـــدام بـــا غــم و آه ســـحر فتـاد
زیــن گـونه صد هزار کس از پیر و از جوان مست از شراب عشق چو من بیخبر فتاد
بسیــار کـس شدند اسیر کـمند عـشـق تنـها نـه از بـرای مـن ایـن شـور و شـر فتاد
روزی بـه دلبـری نـظری کــرد چـشم من زان یــک نـظر مــرا دو جهــان از نــظر فتــاد
عشق آمد آن چنان به دلم در زد آتـشی کــز وی هــزار ســـوز مـــرا در جـــگر فتـــاد
برمن مگیر اگر شدم آشفته دل ز عشق مانــنــد ایــن بـسـی ز قـضـــا و قــدر فتــاد
سـعدی ز خلـق چنـد نـهان راز دل کنـی چـون مـا جرای عشق تو یک یک به در فتاد